Бас бет2016 жылғы зерттеулер
- Толығырақ
2016 жылға арналған Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің «Қаржылық бұзушылықтарды зерттеу орталығы» РМК-ның зерттеу қызметі
2016 жылы РМК 4 тақырып бойынша зерттеулер жүргізді. Зерттеулер тақырыбы мемлекеттік аудитке көшу және оны енгізу үшін ғылыми-әдіснамалық базаны одан әрі даярлауға бағдарланған және зерттеулердің мынадай тақырыптарымен ұсынылған:
«Пилоттық жоба негізінде тестіленген әдіснамалық басшылықты әзірлей отырып, мемлекеттің зияткерлік активтерін қалыптастыруға және ғылымды дамытуға бағытталған бюджет қаражатының тиімділігіне аудит жүргізу мәселелерін зерттеу»
Мемлекеттің зияткерлік активтерін қалыптастыруға және ғылымды дамытуға бағытталған бюджет қаражатының тиімділігіне аудит жүргізу мәселелерін зерттеу шеңберінде зияткерлік активтерді сәйкестендірудің және жіктеудің отандық және шетелдік тәсілдері мен критерийлері зерделенді. Он елдің мысалында зияткерлік активтерді қалыптастыру және басқару, сондай-ақ зияткерлік активтерді қалыптастыруға және ғылымды дамытуға бағытталған бюджет қаражатының тиімділігіне аудит жүргізу бойынша мемлекеттік органдар қызметінің шетелдік тәжірибесі қаралды.
Отандық практиканы зерделеу кезінде ғылыми қызмет, зияткерлік меншік, мемлекет меншігіндегі материалдық емес активтерді тану, есепке алу және пайдалану саласындағы қатынастарды реттейтін нормативтік-құқықтық актілерге талдау жүргізілді. Ғылымды қаржыландыру және ғылыми қызмет нәтижелерін есепке алу практикасы қаралды, Есеп комитетінің 2014-2015 жылдары жүргізген ғылыми саладағы қаржылық бақылаудың қорытындылары талданды.
Жүргізілген талдау зияткерлік активтерді қалыптастыруға және ғылымды дамытуға бағытталған бюджет қаражатының тиімділігіне аудит жүргізудің әдістері мен қағидаттарына қойылатын негізгі талаптарды қалыптастыруға мүмкіндік берді, соның негізінде тиісті әдіснамалық басшылық жобасы әзірленді. Оны апробациялау мақсатында ғылым саласындағы уәкілетті органның мысалында сұрау салу әдісімен (аудит объектісіне шықпастан) пилоттық тестілеу жүргізілді.
Осы зерттеудің нәтижелері ИНТОСАИ стандарттарына және шетелдік мемлекеттік аудит органдарының озық практикасына сәйкес келетін тиімділік аудитінің әдіснамасын дамыту жөніндегі жұмысты жалғастыруға мүмкіндік береді[4].
«Пилоттық жоба негізінде тестіленген әдіснамалық басшылықты әзірлей отырып, сыртқы мемлекеттік аудит органдарының бюджетке түсетін түсімдер аудитін жоспарлаудың, жүргізудің әдіснамалық негіздері мен практикасын зерттеу»
Пилоттық жоба негізінде тестіленген әдіснамалық басшылықты әзірлей отырып, сыртқы мемлекеттік аудит органдарының бюджетке түсетін түсімдердің әдіснамалық негіздерін және оларды жоспарлау, жүргізу практикасын зерттеу бойынша жүргізілген жұмыс мемлекеттік органдардың салықтық және салықтық емес түсімдерді, сондай-ақ қаржы активтерін сатудан түсетін трансферттер мен түсімдерді жинау жөніндегі қызметінің тиімділігін алдын ала талдаудың, аудиттің және бағалаудың жаңа әдістемелерін енгізу мүмкіндіктерін айқындауға мүмкіндік берді.
Қазақстанда республикалық бюджеттің ЖІӨ-ге кірістері 2008 жылдан бастап төмендейді және 2015 жылға Республика ЖІӨ-нің 18,7% - ын құрады. Бюджет кірістеріндегі маңызды үлесті салықтар құрайды, бұл салық сияқты маңызды кіріс компонентінің мемлекеттік аудит әдіснамасын әзірлеуді қажет етеді. Осыған байланысты, ҚЖО РМК салықтық және салықтық емес түсімдердің сәйкестік аудитінің әдіснамалық басшылығын әзірлеу мәселелері бойынша зерттеу жүргізді.
Зерттеу шеңберінде 11 шет елдің ҚБЖО салық түсімдерінің сәйкестік аудитін жүргізудің озық халықаралық практикасы, оның ішінде сәйкестік аудитін жүргізудің ISSAI стандарттары зерделенді. Халықаралық тәжірибені зерделеу сәйкестіктің сыртқы мемлекеттік аудитін жүргізудің негізгі ерекшеліктерін анықтауға және оларды Қазақстанда салық түсімдерінің сәйкестік аудитін жүргізудің әдіснамалық базасын дайындау кезінде ескеруге мүмкіндік берді.
Есеп комитетінің соңғы үш жылда салықтық түсімдер аудитін жүргізу саласында жүргізген аудиторлық іс-шараларына талдау жасалды. Жүргізілген талдау сәйкестік аудитін жүргізудің әдіснамалық базасына қойылатын негізгі талаптарды қалыптастыруға мүмкіндік берді. Осы талаптардың негізінде салық түсімдерінің сәйкестік аудитін жүргізуге әдіснамалық басшылық әзірленді. Аталған нұсқауды апробациялау мақсатында Алматы қаласы бойынша Мемлекеттік кірістер департаментінің базасында пилоттық тестілеу өткізілді.
Зерттеу нәтижелері халықаралық аудит стандарттарын ескере отырып, Есеп комитетінің әдіснамалық базасын жетілдіруді жалғастыруға мүмкіндік береді[5].
«Пилоттық жоба негізінде тестіленген әдіснамалық басшылықты әзірлей отырып, мемлекеттік активтерді пайдалану тиімділігіне аудит жүргізу ерекшеліктерін зерттеу»
Пилоттық жоба негізінде тестіленген әдіснамалық басшылық әзірлей отырып, мемлекеттік активтерді пайдалану тиімділігіне аудит жүргізу ерекшеліктерін зерттеу кезінде активтерді пайдалану тиімділігіне аудит жүргізудегі озық практикаларды көрсете отырып, осы елдердің ҚБЖО мемлекет активтерін пайдалану тиімділігіне аудит жүргізуді талдауды және мемлекет активтерін пайдалану тиімділігіне аудитті регламенттеу жөніндегі заңнамалық базаны салыстырмалы талдауды қоса алғанда, сегіз елдің әлемдік тәжірибесі зерделенді.
Мемлекет активтерін пайдалану тиімділігінің аудитіндегі озық практикаға қатысты елдерді зерттеу үздік практика жөніндегі нұсқаулықтарды, тиімділік аудитін жүргізу жөніндегі нұсқаулықтарды және тиісті елдердің тиімділік аудитінің нәтижелері туралы есептерді іздеу және зерделеу арқылы жүзеге асырылды.
Зерттеу барысында мемлекет активтерін басқару мәселелерін заңнамалық реттеудегі олқылықтар анықталды:
· «мемлекет активі» терминінің мазмұнын анықтау;
· мемлекеттік активтердің түрлері бойынша жіктелуі;
· мемлекеттік активтерді басқарудағы бағдарламалық тәсілдің сабақтастығын қамтамасыз ету;
· мемлекеттік активтер бойынша шоғырландырылған есеп пен есептілікті жүргізу.
Есеп комитеті жүргізетін мемлекет активтерін пайдалану тиімділігіне аудит жүргізу стратегиясы әзірленді. Сонымен қатар, мемлекет активтерін пайдалану тиімділігінің аудитін ұйымдастырудың негізгі тәсілдері қаралды және Есеп комитеті жүргізетін (сондай-ақ тексеру комиссиялары үшін де қолданылатын) мемлекет активтерін пайдалану тиімділігі аудитінің қадамдық алгоритмі әзірленді. Бұдан басқа, Есеп комитеті жүргізетін (сондай-ақ тексеру комиссиялары үшін де қолайлы) мемлекет активтерін пайдалану тиімділігіне аудит жүргізуге қойылатын ерекше талаптар, оның ішінде аудиторлық және талдамалық рәсімдердің үнемділігінің, тиімділігі мен нәтижелілігінің арнайы көрсеткіштері (өлшемдері) мен ерекшеліктері айқындалды.
Активтерді есепке алуды алдын ала талдау нәтижесі мемлекет активтерін есепке алудың кейбір мәселелерін анықтады, ал республикалық меншікті талдау мысалында министрліктер деректерінің мемлекеттік тізілімде келтірілген деректермен сәйкессіздігі атап өтілді (www.gosreestr.kz) жарғылық капиталға мемлекеттің салымдары бөлігінде қолданылады.
Зерттеу нәтижесінде мемлекет активтерін пайдалану тиімділігіне аудит жүргізу бойынша әдіснамалық басшылық әзірленіп, тестіленді. Ұсынылып отырған әдіснаманың негізін мемлекет активтерін пайдалану тиімділігін бағалау көрсеткіштері мен өлшемшарттарының жүйесін таңдау, сондай-ақ мемлекеттік активтерді пайдаланудың нәтижелілігін бағалауға және экономикаға әсерін бағалауға мүмкіндік беретін арнайы әдістер мен құралдар құрады. Тестілеу «Самұрық-Қазына» ҰӘҚ АҚ «Халықтық IPO» бағдарламасын іске асыру үлгісінде өткізілді[6].
«Ұсынымдар әзірлей отырып, мемлекеттік аудитке көшу жағдайында мемлекеттік аудит объектілерінде анықталатын бұзушылықтарды сыныптау және есепке алу мәселелерін зерттеу»
Мемлекеттік аудитке көшу жағдайында мемлекеттік аудит объектілерінде анықталатын бұзушылықтарды жіктеу және есепке алу мәселелерін зерттеу шеңберінде ұсынымдар әзірлей отырып, «қаржылық бұзушылықтар», «рәсімдік бұзушылықтар», «кемшіліктер» ұғымдары, оларды жасаудың салдары, жою тәсілдері, мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау органдарының ден қою шаралары бөлігіндегі халықаралық тәжірибе зерделенді және талданды.
Қолданыстағы жіктеуішке талдау жүргізіліп, құқық қолдану практикасындағы проблемалық мәселелерді ашып, бұзушылықтарды жіктеу және есепке алу жөніндегі әдіснамалық базаны қалыптастыру бойынша ұсынымдар әзірленді. Әлемдік тәжірибе мен қолданыстағы жіктеуішті талдау негізінде залалды, жіберіп алған пайданы анықтау және өлшеу бойынша ұсыныстар мен ұсынымдар әзірленді[7].
Барлық зерттеу жұмыстары тәуелсіз сараптамадан өтіп, еліміздің жетекші жоғары оқу орындары мен зерттеу институттарынан оң сараптамалық қорытынды алғанын атап өткен жөн.
Зерттеу жұмыстары бойынша түпкілікті есептер 2016 жылғы 18 қарашада өткізілген Есеп комитетінің Ғылыми-әдістемелік кеңесінде ұсынылды және мақұлданды.
РМК қызметкерлерімен 2016 жылы 2016 жылғы зерттеу тақырыптарының проблематикасы бойынша «Мемлекеттік аудит-Государственный аудит» журналында 9 ғылыми мақала жарияланды.